από την Ιωάννα Μαρή, επίτ. Σύμβουλο Επικρατείας,
Πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Προγεννητικής Αγωγής
Πρόλογος
Ας γνωρίζουν πρώτα-πρώτα οι αναγνώστες και αναγνώστριές μας ότι αυτό που η σύγχρονη επιστήμη μόλις προσφάτως, τα τελευταία 50 χρόνια, έχει ανακαλύψει, την σημασία της προγεννητικής περιόδου της ζωής, δηλ. από την σύλληψη έως τη γέννηση, θεμελιώδους σπουδαιότητας για την υγεία, την κοινωνικότητα, την γενναιοφροσύνη, γενικά την ψυχική και την νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου, οι Αρχαίοι Έλληνες, όπως θα δούμε στην συνέχεια, γνώριζαν εδώ και αιώνες. Γνώριζαν δηλαδή ότι για την πρόοδο της Πόλεως ήταν πρώτιστη ανάγκη να δοθεί γνώση και γονεϊκή αγωγή στην νεολαία, δεδομένου ότι οι νέοι ήταν οι γεννήτορες της κοινωνίας και η ποιότητα της μελλοντικής γενεάς εξαρτάτο από την δική τους εκπαίδευση και προετοιμασία.
«Αρχή Πολιτείας απάσης παίδων τροφή»! έλεγαν:
Ότι δηλαδή η Αρχή της οργάνωσης κάθε Πολιτείας είναι η ανατροφή των παιδιών.
Επίδραση στην επιθυμία των νέων και των γυναικών με τις εικόνες αγαλμάτων εύρωστων, ωραίων και σπουδαίων ανθρώπων!
Ο λόγος των φιλοσόφων δίδασκε την μεγάλη αλήθεια της εξαιρετικής σημασίας της Αρχής της Ζωής
Ας αναφέρουμε επίσης κάτι άγνωστο στην εποχή μας, ότι κατά την κλασική Ελλάδα, αλλά και σε όλες τις παλαιότερες εποχές, ο λόγος των φιλοσόφων ήταν απόλυτα σεβαστός και εισακουόταν, τόσο από τους πολιτικούς, και νομοθέτες, όσο και από τους πολίτες. Είναι γνωστόν ότι οι Πυθαγόρειες αλήθειες πέρασαν στους νόμους της Κάτω Ιταλίας, και όλες οι αλήθειες για την Καλλιγένεια της ελληνικής φυλής, στηριγμένες επίσης στην φιλοσοφία της εποχής, διδάχθηκαν στους νέους και ιδιαίτερα στις νέες γυναίκες, αμέσως μετά τον γάμο τους, στα Θεσμοφόρια. (Αυτό βέβαια άλλαξε με την εμφάνιση στην πολιτική ζωή των σοφιστών, των αμαθών δηλαδή των ημιμαθών της εποχής).
Εγνώριζαν οι Έλληνες φιλόσοφοι από τα πιο αρχαία χρόνια ότι κατά τους εννέα μήνες της κυήσεως στις ρίζες της ζωής – από την σύλληψη έως την γέννηση, αλλά και κατά την γαλουχία - λαμβάνει χώραν ένας συνεχής πανίσχυρος εμποτισμός του εμβρύου στο φυσικοψυχικό περιβάλλον της μήτρας … Είχε λοιπόν μεγάλη σημασία η φύση, η ποιότητα αυτού του περιβάλλοντος … για την υγεία και αρμονία σώματος και ψυχής των παιδιών που θα γεννηθούν, μελλοντικών πολιτών της πόλεως.
Έτσι ενδιαφέρονταν να προετοιμάσουν την σύλληψη και την κυοφορία των παιδιών, ώστε να προετοιμάσουν την κοινωνία του μέλλοντος, δηλαδή εύρωστους, υγιείς και ωραίους στο σώμα και ενάρετους, άξιους στο πνεύμα πολίτες της κοινωνίας.
Ας προσεγγίσουμε βαθύτερα τον λόγο και τον πολιτισμό τους.
Δεν υπάρχει καμία Τέχνη, έλεγαν, η οποία θα μπορούσε να παιδαγωγήσει προς την Αρετή και την Δικαιοσύνη, αυτούς που γεννήθηκαν με κακή φύση:
«Ουδεμίαν είναι Τέχνην, ήτις τοις κακώς πεφυκόσιν, Αρετήν και Δικαιοσύνην εμποιήσειεν» Ισοκράτης .
Αν αυτό το στάδιο της ζωής είχε παραλειφθεί, η φύση του ανθρώπου θα ήταν τόσο δυσαρμονική, ώστε δεν θα ήταν δυνατόν αργότερα, ακόμη και ο καλύτερος παιδαγωγός να την αλλάξει, στρέφοντάς τον άνθρωπο προς την αρετή.
Γι’ αυτό, οι φιλόσοφοι και νομοθέτες και αναμορφωτές της κοινωνικής ζωής οι οποίοι είχαν ως ιδανικό του ανθρώπου-πολίτη την υγεία στο σώμα και στο πνεύμα (νους υγιής εν σώματι υγιεί) και το κάλλος (ωραίος σαν Έλληνας) και την αρετή, στα πολιτειακά και νομοθετικά τους συγγράμματα περιέλαβαν σειρά κανόνων ουσιαστικών που αναφέρονται στους γάμους και την τεκνογονία: μια τεκνογονία που την εννοούσαν ως ευγονία, καλλιγένεια, (γέννηση ωραίων απογόνων).
Πρώτα-πρώτα στην Πυθαγόρεια σκέψη βλέπουμε τον γάμο και την τεκνογονία άμεσα συνδεομένους με την αρμονία, ευνομία και ειρηνική διαβίωση, η οποία προσδοκάται για την πόλη και η οποία πρέπει να επαναλαμβάνει την αρμονία του Σύμπαντος Κόσμου. Ο Πυθαγόρειος Όκελλος ο Λευκανός («Περί της του παντός φύσεως»), περιγράφοντας πρώτα την γένεση και αρμονική διάταξη του κόσμου, συνεχίζει περί της γενέσεως των ανθρώπων, με συμβουλές «υγείας» και «σωφροσύνης» για τον γάμο και την τεκνοποιία, ορίζοντας ότι:
«Σε όλες τις τέχνες, η αρχή πολύ συντελεί στην καλή εκτέλεση του έργου: στις οικοδομές , σημασία έχουν τα θεμέλια, στην ναυπηγική η κατασκευή της καρίνας …. Έτσι σε μια πολιτεία, το ταίριασμα των ζευγαριών και η αρχή της ζωής πολύ συμβάλει στην ευημερία της» (Πυθαγόρειοι Όκελος ο Λευκανός, Περί της του παντός φύσεως)
«Οι νέοι, συνάπτοντας γάμους, πρέπει να αποβλέπουν, όχι στον πλούτο ή το μεγάλο όνομα της οικογένειας του συζύγου, αλλά στο ψυχικό μεγαλείο του, ώστε να υπάρχει μεταξύ των συζύγων αρμονία. Αλλιώς, θα δυστυχούν και οι οίκοι και οι πόλεις, διότι οι οίκοι είναι τα μέρη των πόλεων και είναι εύλογο ότι, όπως είναι τα μέρη, ίδιο θα είναι και το όλον.»
«Διότι δεν είναι δίκαιο, εκείνοι μεν που αγαπούν τους σκύλους και τα άλογα και τα πτηνά να φροντίζουν με κάθε επιμέλεια για τα μελλογέννητά τους: πώς θα γίνει το ζευγάρωμα και ποια ζώα και πότε και πώς πρέπει να διάκεινται μεταξύ τους όταν γίνεται η πρόσμιξη, ώστε τα γεννώμενα να μην είναι όπως τύχει, οι άνθρωποι δε να μην τηρούν καμιά απολύτως προϋπόθεση, να μη σκέπτονται και να μη φροντίζουν καθόλου τους δικούς τους απογόνους, αλλά να γεννούν όπως τύχει και αφού τα παιδιά γεννηθούν να παραμελούν την ανατροφή τους. Γιατί αν αυτά παραμελούνται η αμέλεια αυτή γίνεται αιτία κακίας και φαυλότητας των απογόνων και γεννώνται τέκνα σαν τα ζώα, χωρίς ευγένεια ψυχής»
«Η τεκνογονία πρέπει να γίνεται με σεβασμό των ορθών νόμων», δηλ. με «σύμπραξη της σωφροσύνης και της οσιότητας» και ότι «αυτή είναι η αιτία της βιαιότητας πολλών ανθρώπων, ότι από τους πολλούς επιχειρείται η τεκνοποιία με κτηνώδη και αλόγιστο τρόπο» (επίσης και Ιαμβλίχου, Πυθαγορικός βίος, 208 επ.).
«Δεν αρκεί να πληθαίνουν οι απόγονοι στις οικογένειες … αλλά το σπουδαιότερο, πρέπει να γεννιώνται ωραίοι άνθρωποι (όχι μόνον πολλά αλλά και ωραία παιδιά πρέπει να αποκτά κάθε οίκος). Χάρις σ’αυτό και οι πόλεις θα είναι ευνομούμενες και τους οίκους τους θα διοικήσουν με σύνεση και τους θεούς θα κάνουν φίλους τους …». Πυθαγόρειοι, Όκελος ο Λευκανός, περί του παντός φύσεως. (Από το ομώνυμο άρθρο «Περί ευγονίας» της καθηγήτριας Σ. Λαμπροπούλου )
Ο Πλάτων, στους Νόμους (Στ’ βιβλίο), αφού ασχολείται με την επιλογή των αρχόντων που θα εξασφαλίσουν την ευνομία και ευδαιμονία της ιδανικής Πολιτείας του, αναφέρεται, στη συνέχεια, στους γάμους και την τεκνογονία.
«Αρχή της ζωής είναι η ΣΥΛΛΗΨΗ του παιδιού. Το ποτό και η μέθη δεν επιτρέπονται… Ιδιαίτερα την ημέρα του γάμου, του πιο σημαντικού γεγονότος της ζωής τους, τόσο ο γαμπρός όσο και η νύφη πρέπει να δείξουν αυτοσυγκράτηση, αφού δεν ξέρουν πότε με τη βοήθεια του θεού θα συλληφθεί το παιδί τους, ώστε να είναι βέβαιοι ότι δεν ήταν μεθυσμένοι, όταν ετεκνοποίησαν. Είναι γνωστό ότι η σύλληψη πρέπει να γίνεται χωρίς κανέναν εξωτερικό επηρεασμό, ώστε το έμβρυο να αναπτυχθεί κανονικά και αδιατάρακτα. Όταν ο άνθρωπος είναι μεθυσμένος … το σπέρμα του είναι ανεπαρκές και σε κακή κατάσταση, με αποτέλεσμα να φέρει στον κόσμο παιδιά με κακό χαρακτήρα και πολύ πιθανόν με ανάπηρο σώμα και ψυχή».
«Μεγάλη σημασία έπρεπε να έχει για το ζεύγος να αποκτήσει σωστά παιδιά: «την των παίδων ομαλότητα» (Στ’ 773).
«Έπρεπε οι νέοι να είναι αποφασισμένοι να προσφέρουν στην πόλη τα ομορφότερα και πιο εύρωστα και δυναμικά παιδιά: «ως καλλίστους και αρίστους εις δύναμιν αποδειξομένους παίδας τη πόλει» (Στ’ 783).
Αναφερόμενος στην ανατροφή των παιδιών, που έπρεπε να μην έχουν φόβους και δειλία, αλλά ανδρεία, καλωσύνη και αρετή, ρητή γίνεται αναφορά στο ότι από πολύ ενωρίς τίθενται οι βάσεις για το μελλοντικό χαρακτήρα και ότι προπαντός για τον σκοπό αυτό.
«Στο διάστημα της τεκνοποιίας πρέπει τα ζεύγη να προσέχουν να μην πράττουν ούτε νοσηρά πράγματα, ούτε βιαιότητες και αδικίες, διότι αυτά εντυπώνονται στα σώματα και τις ψυχές των παιδιών … ».
«Αν η αρχή γίνει σωστά, υπάρχει η εγγύηση των θεών ότι όλα θα είναι σωστά» (Νόμοι Στ’ 775 επ.).
«Γι’ αυτόν τον σκοπό άρχοντες-γυναίκες, οι «επίσκοποι επί των γάμων», θα είχαν το ζεύγος υπό την εποπτεία και καθοδήγησή τους.»
Κατά τον Ησίοδο μάλιστα, «η σύλληψη πρέπει να γίνεται σε περίοδο ανάτασης και χαράς, μετά από ένα Συμπόσιο κι όχι μετά από κηδεία» («Έργα και Ημέραι»)
Κατά τον Εμπεδοκλή «Κατά την φαντασίαν της γυναικός, κατά την σύλληψιν μορφούνται τα βρέφη, Πολλάκις, γυναίκες ηρώων και θεών ηράσθησαν και όμοια τούτοις απέτεκον». Δηλαδή τα βρέφη μοιάζουν με τις εικόνες που η γυναίκα τρέφει στην φαντασία της κατά την σύλληψη. Πολλές φορές γυναίκες ερωτεύθηκαν ήρωες και θεούς και γέννησαν παιδιά που τους έμοιαζαν.
Και κατά τους στωικούς «κατά την συμπάθειαν της γυναικός-εγκύου μορφούνται τα βρέφη». (Τα βρέφη μοιάζουν με αυτούς που η γυναίκα-έγκυος τρέφει με την συμπάθειά της.)
Σ’ αυτήν την πεποίθηση οφείλεται η συνήθεια της αφιέρωσης του παιδιού, και πριν ακόμη από την σύλληψή του, στον θεό Απόλλωνα, ο οποίος για τα ελληνικά ιδανικά εκπροσωπούσε τον ολοκληρωμένο άνθρωπο, για να ομοιάσει το παιδί στο φως του, την αγάπη για την μουσική και την αρμονία.
Κατά την παράδοση: «Η Παρθενίς, η ωραιοτέρα όλων των Σαμίων, τον Πυθαγόρα γέννησε με τον Απόλλωνα». Ήταν ωστόσο γνωστός ο Μνήσαρχος, πατέρας του Πυθαγόρα!
«Οι γυναίκες, στην διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, έπρεπε ιδιαίτερα να προσέχουν, ώστε να μην δοκιμάζουν ούτε πολλές ηδονές ούτε λύπες, αλλά να ζουν στην περίοδο αυτήν τιμώντας την, φροντίζοντας να είναι ήρεμες, χαρούμενες, με καλή διάθεση» (Πλάτωνος Νόμοι, Ζ’ 792).
«Η διάνοια της εγκύου πρέπει να είναι ήρεμη, γιατί, κατά την κύηση, τα παιδιά απορροφούν την ζωή από τη μητέρα, όπως τα φυτά από τη γη», αναφέρει ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1335a-1335b).
Η μητρική παιδαγωγία κατά την εγκυμοσύνη ήταν γνωστή στους πολίτες
Σε όστρακο του Τίμωνος του Φλιασίου διαβάζουμε το εξής επίγραμμα:
«Θάψον ό θνητόν έφυ εν σοι …
ότι πεπαιδευμένος εν τω πνεύματι,
τω κόσμω ελήλυθας
και τα της φύσεως ικανώς γιγνώσκεις,
μήτρα ή εξέθρεψέ σε
κοινωνόν των πάντων
εν σκέψει κατέστησεν.»
(Να θάψεις αυτό που έχεις μέσα σου θνητό,
διότι , ως προς το Πνεύμα,
ήλθες στον κόσμο έχοντας πνευματική παιδεία
και γνωρίζεις αρκετά τα σχετικά με την φύση,
επειδή η μήτρα που σε έθρεψε
σου επικοινώνησε το κάθε τι
με την σκέψη).
Πανίσχυρα και δοκιμασμένα είναι τα αρχαιοελληνικά παραδείγματα.
